Rovnost a různost ve vzdělávání. Teoretická a praktické problémy spravedlnosti vzdělávání – polský příklad
Roč.26,č.4(2016)
ENGLISH ISSUE
Studie si klade za cíl zamyslet se nad současným chápáním rovnosti a různosti ve vzdělávání a na základě diskuse výběru odborných textů představit klíčové teoretické a praktické problémy ovlivňující spravedlnost vzdělávání v Polsku. Každý projekt zaměřený na spravedlnost ve vzdělávání musí čelit dialektice rovnosti a různosti ve vzdělávání. V historické perspektivě lze jasně vysledovat evoluci modernistického pojetí rovnosti ve vzdělávání. Základem této evoluce byla změna v chápání různosti: od chápání rovnosti jako stejnosti a důrazu na standardizované praktiky ve vzdělávání (jednotná škola; ačkoliv byla ovlivněna myšlenkou národa – Gellner – a skrytým genderovým, třídním, rasovým a etnickým dělením), přes segregaci a selekci na základě různých rozdílů, až po dnešní chápání rovnosti jako přijímání rozdílů a snahy o rovnováhu mezi citlivostí k rozdílům a spravedlivým přístupem ke všem bez ohledu na tyto rozdíly. Toto poslední pojetí dialektiky mezi rovností a růzností tvoří základ spravedlivého vzdělávání, které je podle autorky jedním z prostředků sociální inkluze. Je ale potřeba diskutovat tři překážky efektivní implementace této myšlenky. Zaprvé, vzdělávání jako oblast (Bourdieu) má specifický charakter. Je těžké sladit nutnost přetvářet lidi v souladu s přednastavenými cíli, testování a hierarchickou strukturu samotného procesu vzdělávání s výše uvedeným chápáním rovnosti. Dalším problémem je neoliberální logika trhu, která prohlubuje třídní rozdíly ve struktuře vzdělávacího systému (tj. rozdělení na státní a soukromé školy) a vytváří rozdíly mezi státními školami („lepší“ a „horší“ školy), a tak vnucuje všem účastníkům vzdělávání, kteří se snažit naplnit dané cíle, rivalitu a extrémní individualizaci (neboli soutěž kulturního kapitálu). Třetím problémem je nesoulad mezi obsahem kurikula a učebnic a diskursem rovnosti. Tento problém je v naší studii ilustrován na příkladu Polska a tamějších výzkumů obsahu učebnic.
rovnost; různost; spravedlnost vzdělávání
Abramowicz, M. (Ed.). (2011). Wielka nieobecna – o edukacji antydyskryminacyjne w systemie edukacji formalnej w Polsce. Raport z badań. Warszawa: Tea.
Baker, J., Lynch, K., Cantillon, S., & Walsh, J. (2004). Equality: From theory to action. New York: Palgrave Macmillan.
BBC. (2015). Pisa tests: Top 40 for maths and reading. Retrieved from http://www.bbc.com/news/business-26249042
Benhabib, S. (1996). Democracy and difference. Contesting the boundaries of the political. Princeton: Princeton University Press.
Benhabib, S. (2015). Prawa Innych. Przybysze, rezydenci i obywatele. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Bourdieu, P. (2001). Reguły sztuki. Geneza i struktura pola literackiego. Kraków: Znak.
Buchnat, M., Cytlak, I., & Jarmużek J. (2016). (Nie)pełnosprawni w społeczeństwie. O miejscu “Innych” w podręcznikach szkolnych. In I. Chmura-Rutkowska, M. Duda, M. Mazurek, & A. Sołtysiak-Łuczak (Eds.), Gender w podręcznikach. Projekt badawczy. Raport. T.1. Warszawa: Fundacja Feminoteka.
Chmura-Rutkowska, I., Duda, M., Mazurek, M., & Sołtysiak-Łuczak A. (Eds.). (2016). Gender w podręcznikach. Projekt badawczy. Raport. Warszawa: Fundacja Feminoteka.
Chomczyńska-Rubacha, M. (2004). Płeć i rodzaj w edukacji. Łódź: Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna w Łodzi.
Chustecka, M., Kielak, E., & Rawłuszko, M. (2016). Edukacja antydyskryminacyjna. Ostatní dzwonek! O deficytach systemu edukacji formalnej w obszarze przeciwdziałania dyskryminacji i przemocy motywowanej uprzedzeniami. Raport z badań. Warszawa: Towarzystwo Edukacji Antydyskryminacyjnej.
Cywiński, P. (2012). “W pustyni i w puszczy” nie dla dzieci. Kontakt. Dwutygodnik internetowy, 2012(20). Retrieved from http://magazynkontakt.pl/w-pustyni-i-w-puszczy-nie-dla-dzieci.html
Dolata R. (2008). Szkoła-segregacja-nierówności. Warszawa: Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego.
Gawlicz, K., Rudnicki, P., & Starnawski M. (Eds.). (2015). Dyskryminacja w szkole – obecność nieusprawiedliwiona. O budowaniu edukacji antydyskryminacyjnej w systemie edukacji formalnej w Polsce. Raport z badań. Warszawa: Towarzystwo Edukacji Antydyskryminacyjnej.
Gellner, E. (1991). Narody i nacjonalizm. Warszawa: PIW.
Giddens, A. (1999). Trzecia droga. Odnowa socjaldemokracji. Warszawa: Książka i Wiedza.
Howarth, D. (2008). Dyskurs. Warszawa: Oficyna Naukowa.
Karwatowska, M., & Szpyra-Kozłowska, J. (2010). Lingwistyka płci. Ona i on w języku polskim. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Kielak, E., & Krawczyk, E. (Eds.). (2014). Edukacja globalna w podrę cznikach do geografii. Raport z analizy wybranych podrę czników szkolnych pod ką tem założ eń edukacji globalnej. Retrieved from http://zagranica.org.pl/publikacje/edukacja-globalna/edukacja-globalnaw-podrecznikach-do-geografii-raport-z-analizy
Kołakowski, L. (1990). Samozatrucie otwartego społeczeństwa. In L. Kołakowski (Ed.), Cywilizacja na ławie oskarżonych (p. 173). Warszawa: Res Publica.
Konopczyński, F. (2013). PISA 2012: Studzenie entuzjazmu. Retrieved from http://publica.pl/teksty/studzenieentuzjazmu-40647.html
Kopciewicz, L. (2007). Rodzaj i edukacja. Studium fenomenograficzne z zastosowaniem teorii społecznej Pierre’a Bourdieu. Wrocław: DSW.
Lynch, K. (2012). Oświata jako miejsce zmiany: ramy promocji równości i przeciwdziałania niesprawiedliwości. In G. Mazurkiewicz (Ed.), Jakość edukacji. Różnorodne perspektywy (pp. 29–64). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Mouffe, C. (2008). Polityczność. Przewodnik Krytyki Politycznej. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Olszewski, W. (2011). Historia demokracji szkolnej. Retrieved from http://stronarasz.idu.edu.pl/index.php/2011-03-31-04-22-51/75-historia-demokracji-szkolnej
Pankowska, D. (2005). Wychowanie a role płciowe. Gdańsk: GWP.
Popow, M. (2015). Kategoria narodu w dyskursie edukacyjnym. Analiza procesów konstruowania tożsamości w podręcznikach szkolnych. Poznań: Wyd. UAM.
Savater, F. (2003). Mój słownik filozoficzny. Poznań: AXIS.
Stasiuk, K. (2003). Krytyka kultury jako krytyka komunikacji. Pomiędzy działaniem komunikacyjnym, dyskursem a kulturą masową. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Szumski, G. (2006). Edukacja inkluzyjna – geneza,istota, perspektywy. Kwartalnik Pedagogiczny, 99(1), 93–14.
Szumski, G. (2014). Edukacja włączająca – niedokończony project. Ruch pedagogiczny, 85(4), 127–140.
Śliwerski, B. (2012). Dokąd zmierza polska edukacja? Neodidagmata, 2011–2012(33/34), 65–76.
Śliwerski, B. (2016). Krytycznie o metodologicznych przesłankach udziału naukowców w Międzynarodowym Programie PISA/OECD. Studia Edukacyjne, 2016(38), 21–42.
Zamojska, E. (2010). Równość w kontekstach edukacyjnych. Wybrane aspekty równości w polskich i czeskich podręcznikach szkolnych. Poznań: Wyd. UAM.
Zamojska, E. (2016). Konstrukcja Innego/Innej w podręcznikach szkolnych. In I. Chmura-Rutkowska, M. Duda, M. Mazurek, & A. Sołtysiak-Łuczak (Eds.), Gender w podręcznikach. Projekt badawczy. Raport. T.1 (pp. 259–268). Warszawa: Fundacja Feminoteka.
Żybura, W. (2015). Wspólnota demokratyczna a wykluczenie. Zoon Politikon, 2015(6), 147–173.
Tato práce je licencována pod Mezinárodní licencí Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0.
Copyright © 2017 Eva Zamojska